Cechy prawa średniowiecznego

CECHY PRAWA ŚREDNIOWIECZNEGO

Prawo w średniowieczu charakteryzowała się przewagą prawa zwyczajowego nad prawem stanowionym, zasadą osobowości prawa, partykularyzmem prawa. Do źródeł prawa w średniowieczu zaliczano: prawo stanowe i szczególne, prawo publiczne i prywatne (prawo publiczne mające na celu obronę interesu publicznego, w rzeczywistości interes monarchii (np. zdrada stanu, zabójstwo); prawo prywatne, które realizowało interes jednostek.), prawo świeckie i prawo kanoniczne.

Prawo średniowieczne to przede wszystkim prawo zwyczajowe. Jego źródłem był zwyczaj, czyli powszechnie uznana, uświęcona tradycją forma zachowania się, przyjęta w danej społeczności. Zwyczaje wraz z upływem czasu nabierały charakteru niepisemnych powinności. Przekonanie o ich słuszności i trwałości stworzył pojęcie prawa zwyczajowego. Zasada osobowości prawa jest przeciwieństwem zasady terytorialności. Podleganie systemowi prawa ze względu na tożsamość. Wykształciła się w oparciu o istnienie państw plemiennych. Następowało professio iuris (oświadczenie prawa), czyli sędzia na początku każdego procesu sędzia pytał o systemy prawa, jakim podlegają strony, czyli miejsce miało professio iuris, a sędzia musiał rozpatrzeć sprawę w oparciu o stosowne systemy. Ciążący na sędzim obowiązek ich znajomości był poważną wadą tego rozwiązania. Jeśli strony rządziły się odmiennymi systemami, najczęściej przyjmowano zasadę, że sprawa będzie rozpatrzona na podstawie systemu, któremu podlegał pozwany. Nadal jednak występowały sytuacje konfliktowe, a zdarzały się coraz częściej, od kiedy ludność różnego pochodzenia zaczęła się mieszać (np. przy sprawach spadkowych). W efekcie sędziowie mieszali normy różnych systemów, a to prowadziło do powstania lokalnych systemów prawa zwyczajowego.

Prawo zwyczajowe charakteryzowało się następującymi cechami: słabo rozwinięty aparat państwowy, brak środków umożliwiających władcom nadawanie i egzekwowanie własnych dyspozycji , moc obowiązująca dla istniejących norm zwyczajowych przez obwarowanie ich przymusem państwowym w drodze praktyki organów państwowych ( nie jednego aktu normatywnego), rola sądów , ustna tradycja, forma pisemna( dokumenty , akta czynności prawnych, wyroki sądowe )= reguły jednostkowe, reguły o charakterze bardziej ogólnym , dotyczące szerszego kręgu podmiotów, niewiele przejawów prawotwórczej działalności władzy państwowej( zmiany, uzupełnienie prawa zwyczajowego, zwarte kompleksy norm, brak warunków do zastępowania).

W XIII wieku nastąpiły narodziny ideologii prawodawstwa: przezwyciężenie rozdrobnienia feudalnego, prawotwórcza działalność władców, teoretyczne uzasadnienie mocy stanowienia prawa przez panującego- legiści, kanoniści, gotowe wzorce uzasadniające moc stanowienia prawa przez monarchów/ papieża.

Wzajemny stosunek zwyczaju i ustawy poprzez: koncepcje nadrzędności prawa zwyczajowego, niemożności usuwania zwyczaju poprzez ustawę oraz teorie uzasadniające prymat ustawy nad prawem zwyczajowym (rzymskie i kanoniczne – ARYSTOTELOWSKA KONCEPCJA PAŃSTWA)

Etapy przechodzenia od prawa zwyczajowego do prawodawstwa państwowego w ciągu XIII wieku: prywatne spisy prawa zwyczajowego, pewna całość, dane terytorium (zwody, zwyczaje, kodeksy) spisanie istniejącego prawa w celu lepszego poznania; moc obowiązująca w drodze praktyki lub oficjalnej sankcji monarchy jako tzw. zwyczaje zatwierdzone; potwierdzenie autentycznego prawa zwyczajowego, intensywne prawodawstwo królewskie, ustanowienie nowych norm państwowych.

XIV wiek- doktryna postglosatorów : postulaty możliwie najpełniejszej regulacji życia prywatnego normami prawa stanowionego, formalna strona procesu ustawodawczego techniki stanowienia prawa, monarchia stanowa, czyli nastąpiło rozszerzenie kręgu organów tworzących prawo( reprezentacje stanów społecznych, zgromadzenia stanowe , organy samorządu lokalnego ), absolutyzm- podstawy rozwoju prawa stanowionego, aspiracje objęcia reglamentacją prawną całości życia politycznego i prawnego- głównie sfera publicznoprawna, w dziedzinie prawa sądowego- proces sądowy i prawo karne; tam gdzie nie doszło do powstania absolutyzmu- prymat prawa zwyczajowego( XVw., demokracja szlachecka)

Partykularyzm prawa, czyli podział prawa na stanowione i terytorialne. Etap pośredni pomiędzy prawem osobowym a terytorialnym, przekształcenie w prawo stanowe. W dobie monarchii stanowej wykształciły się następujące stany: stan szlachecki (prawo ziemskie, lenne, zwane też prawem polskim), stan mieszczański (autonomiczne prawo poszczególnych miast- na prawie Środy Śląskiej i Magdeburga), duchowieństwo (prawo kanoniczne, prawo kościelne), stan chłopski(dworski), gdzie głównym ośrodkiem decyzji normatywnych był dwór właściciela ziemskiego. Stany uprzywilejowana to szlachta i duchowieństwo, z czasem też mieszczaństwo.

Partykularyzm prawa ściśle związany z pozycją prawa zwyczajowego, brak charakteru prze norm prawa zwyczajowego na inne terytoria, brak więzi gospodarczej i politycznej pomiędzy poszczególnymi terytoriami, stan komunikacji, zanik centralnych ośrodków władzy w dobie rozdrobnienia feudalnego, stabilizacja jako ideał życia (przeciwność reformy unifikacji).

SCENTRALIZOWANA MONARCHIA STANOWA:

1.     Tendencje do likwidacji prawnego partykularyzmu, unifikacja lokalnych praw zwyczajowych

2.     Czynnik integrujący od XIII w. – prawo rzymskie i kanoniczne

·       Walor uniwersalny, prawo powszechne

·       Luki w prawie miejscowym, rozbieżności pomiędzy prawami partykularnymi

·       Podstawa studiów uniwersyteckich

3.     Prawo stanowione w postaci ustawodawstwa obowiązującego na terytorium całego państwa.

Na stanowość prawa składało się kilka bardzo ważnych pojęć:

Stany- grupy społeczne, określane przez prawo, członkowie mają odrębną sytuacje prawną.

Monarchia stanowa- okres pełnego wyodrębnienia się stanów

Prawo ziemskie, lenne- prawo stanu szlacheckiego

Prawo kanoniczne kościelne- normy, którymi rządziło się duchowieństwo

Prawo stanu: przywilej nadawany jednostce terytorialnej lub grupie społecznej, umowa zawierana pomiędzy królem a właścicielami ziemskimi, między dwoma właścicielami ziemskimi, dalsze zróżnicowanie w ramach prawa stanowego, prawo poszczególnych grup pośrednich- prawa cechowe organizacji kupieckich i rzemieślniczych w prawie miejskim.

Kapitularze królewskie:

·       Prawo stanowione w państwie frankońskim

ü  Bannus królewski- prawo wydawania nakazów i zakazów(grzywna)

ü  Świeckie, królewskie, mieszane

ü  Dodawanie do spisów

Prawo świeckie, czyli prawo stanowione przez organy państwa. Prawo kanoniczne – prawo stanowione przez kościół rzymsko- katolicki (np. kodeks kanoniczny): ogół przepisów dotyczących stosunków kościelnych niezależnie od tego przez kogo było wydawane. Pochodzi wyłącznie od władzy kościelnej, dotyczy nie tylko stosunków kościelnych , ale i spraw świeckich, Stary Testament, źródło wzorcowe( azyl, dziesięcina, przeszkody małżeńskie), Nowy Testament- główne i szczegółowe źródło, Pisma Ojców Kościoła, Ustawodawstwo synodalne postanowienie soborów powszechnych, ustawodawstwo papieskie , kompilacje o charakterze prywatnym Collectio Tripartita( 1012r.), Kolekcja Pseudo- Izydora( IXw.) Program Generalnej Odmowy, ujednolicenie organizacji orzeczenia sądów kościelnych , uporządkowanie istniejących źródeł, Dekret Gracjana( systematyzacja i nowa interpretacja rozszerzonych źródeł -XII w. - ,mnich z Bolonii, prawo kanoniczne jako samodzielna dyscyplina naukowa , Uniwersytet w Bolonii;